VAHA, Türkiye ve geniş Avrupa ve bölgesindeki kentlerde kamusal tartışmalar ve diyaloğu savunan bağımsız kültür ve sanat alanlarının güçlü aktörleriyle birlikte ve onlar için geliştirilmiş bir programdır. VAHA, demokrasinin içinde bulunduğu krizlere yanıt olarak ortaya çıkan melez mekânların ve bağlamsal tepkilerin çeşitliliğini biraraya getirerek, özgür ifade ve kültürel programlama platformlarına destek sağlarken yerel pratiklerden öğrenmenin gücünü keşfeder. 
 
Amacımız, zorlu ve baskıcı koşullar altında kültürel ve sanatsal faaliyetleriyle kamusal tartışmalara alan açan inisiyatifleri biraraya getirmek, karşılaşma ve eleştirel düşünme alanlarını çoğaltmak ve ulusötesi dayanışmayı desteklemek. Bu yaklaşımla VAHA, yerel kültür mekânlarının özgür tartışmalar ve yaratıcı eylemler için verimli sahalar halinde genişleyerek birbirine bağlı vahalardan oluşan bir ekosistem oluşturması için bir çerçeve sağlamayı hedefler.

“VAHA karşılıklı paylaşımdır, olasılıklar alanıdır, şevktir, ilhamdır, müdahil olmaktır; VAHA emek ister, zorlu ve öğrenmeye dayalı bir süreçtir; kişinin kendi fanusunu ve ayrıcalıklarını gözden geçirirken başka yerlerdeki zorlukları ve etkileyici çalışmaları tanımasıdır; ortak bir çatı altında harekete geçmektir.”
 

NEDEN?

Belirsizlik ve sansürün, günümüz toplumlarının siyasi ortamını karakterize etmeye başladığı bir zamanda, artan sayıda kültür ve sanat çalışanı Türkiye, Avrupa ve komşu ülkelerdeki yakıcı sorunlar üzerine eleştirel tartışmalar ve kolektif eylemler için açık alanları muhafaza etmeye çabalıyor.
 
Bu koşullarda kamunun bağımsız kültürel programlara erişimi, ana akımın dışında kalan aktörler tarafından mümkün kılınıyor. Kültür çalışanları, dirençleri ve motivasyonları sayesinde ezilenlerin, unutulanların, ötekileştirilenlerin ve sansürlenenlerin anlatılarına yer açmak için yeni topluluk biçimleri geliştirmeye devam ediyor. Kütüphaneler, kafeler, sosyal mekânlar ve kültür evleri, kültür ve sanat faaliyetleri aracılığıyla özgür düşünce ve özgür ifadenin dile getirilebileceği alternatif ortamlar sunan melez alanlar haline geliyor.
 
Ancak bu inisiyatiflerin yaratıcı eylemlerini destekleyecek kısıtlı kaynak bulunduğundan, alışılmadık konumları bu aktörleri güvencesizliğe ve istikrarsızlığa karşı daha savunmasız hale getiriyor. Daralan finansman imkânları, kamusal faaliyetler üzerindeki artan kontroller, entelektüel faaliyetler üzerindeki baskı ve sansür gibi birçok risk unsuru, düşünce, üretim ve erişilebilirlik anlamında hareket alanını sınırlandırıyor.
 
VAHA, kültürel hub’ların yaratıcı ve kolektif uygulamalarını keşfetmeye ve stratejik ulusötesi ittifaklar kurarak çalışmalarını genişletmeye yönelik bir dayanışma platformudur. VAHA, baskı altındaki toplumlarda eleştirel kamusal tartışmalar için açık alanları yeniden kazanmak ve mikro direnişleri daha geniş bir siyasi bağlama oturtmak amacıyla yola çıkıyor.

KİMLER?

Avrupa Konseyi üye ülkelerindeki kentlerde kamusal kültürel programlar hazırlayıp sunan kültür ve sanat mekânları ve kurumlarının temsilcileri, hub oluşturmaya davet edilir. Programda yer almak için iki veya üç farklı kurum bir "hub" (yerel işbirliği ağı) oluşturmak üzere biraraya gelir. Hub ortakları, en az birinin resmî olarak kayıtlı kâr amacı gütmeyen kurum olması koşulu ve ideal olarak en az birinin fiziksel bir mekânı olmasıyla farklı yapı, profil ve ilgi alanlarına sahip kültürel mekânlar, sanat inisiyatifleri ve sivil toplum örgütlerinden oluşabilir.
 
VAHA’nın ilk döneminde, Türkiye ve diğer Avrupa Konseyi üye ülkelerinde 48 kurumun oluşturduğu 16 hub’a ve aralarında gelişen 5 ulusötesi işbirliğine destek verdik. VAHA’nın ikinci döneminde ise Türkiye’den 23 kurumun oluşturduğu 10 hub’ı ve onların Avrupa Konseyi ülkelerinden kurumlarla gerçekleştirdiği 9 ulusötesi işbirliğini destekledik. VAHA’nın üçüncü döneminde ise Türkiye ve diğer Avrupa Konseyi ülkelerinden 8 hub’ın yerel aktiviteleri ve ağımıza davet edilecek yeni kurumlarla ulusötesi işbirliklerini destekleyeceğiz.

NASIL?

VAHA’nın I. döneminde (2020-2023), program aşamalara ayrılarak uygulandı. İlk aşama (zemini belirleme ve tohumlama) tüm yerel hub’ların faaliyetlerine ve sürdürülebilirliğine odaklandı. İkinci aşamada (ekim-dikim), yerel hub’lar çalışmalarını ulusötesi işbirlikleri yoluyla büyütmeye davet edildi ve bir dizi toplantı ile ortaklıklarını kurma ve aktivitelerini ölçeklendirme süreçleri desteklendi. Üçüncü aşamada (hasat), hub’lara çıktılarını VAHA ağı içindeki ve ötesindeki yeni bağlamlarda ve yeni ortaklarla yaygınlaştırma fırsatı sunuldu.
 
VAHA’nın II. döneminde (2023-2024), program iki aşamanın birbirine paralel hatlarda aktığı bir yapıda gerçekleşti. İlk olarak, Türkiye’den seçilen hub’ların yerel faaliyetleri başladı ve daha sonra ulusötesi ortaklar Türkiye hub’larının kültürel programlarına katılmaya davet edildi. 
 
VAHA’nın III. döneminde (2025-2026), program önceki tura benzer şekilde iki aşamanın paralel ilerleyeceği bir yapıyı takip edecek ancak hub’lar yalnızca Türkiye'den değil, ilk turda olduğu gibi daha geniş Avrupa bölgesinden seçilecek. 

VAHA’nın bağımsız kültür ve sanat kurumları arasında bağlantılar kurmak ve kültür çalışanlarını desteklemek için sunduğu olanaklar:
 
• Hub’ların yeni yerel ortaklık biçimlerini keşfetmesi ve kamusal kültürel programlar düzenlemesi için Yerel Faaliyet Hibeleri.
• Diğer coğrafyalardan ortakların katılımıyla yerel faaliyetleri ve etkinlikleri çeşitlendirmek ve yaygınlaştırmak için Ulusötesi Ortaklık Hibeleri.
• Kültür çalışanlarının profesyonel gelişimini desteklemek için Öğrenme ve Hareketlilik Hibeleri.
• VAHA hub’larının sanatsal ve kültürel üretimlerini yaygınlaştırarak eleştirel tartışmaları besleyecek kamusal etkinlikler.
• Katılımcılar arasında bilgi ve deneyim paylaşımını teşvik etmek ve başka ulusötesi ağlarla etkileşim kurmak için Uusötesi Ağ Kurma Toplantısı.
• Katılımcılar, VAHA Dayanışma Ağı’nın bir parçası olmanın yanı sıra, geniş fırsatlar sunan iac Berlin - Bosch Mezunlar Ağı ve Stiftung Mercator’un Mezunlar Ağı - MercatorGlobe gibi diğer ulusötesi ağlara da erişim kazanırlar.
 

Programın Arka Planı

Bu programın hayata geçirilmesinde rol oynayan tüm ortaklar ve fon sağlayıcılar, uzun süredir Türkiye’de sivil toplumu güçlendirmeyi, açık tartışma alanları ve kültürel diyalogu artırmayı amaçlayan ve destekleyen önemli aktörlerdir. Programın konsorsiyumu, sivil toplumun gelişimine özellikle sanat ve kültür aracılığıyla yaklaşırken, aynı zamanda Türkiye ve komşu bölgelerdeki güncel zorlukları da dikkate alır. Büyük ölçekli kamusal ve sosyal meseleleri ele alan geniş bir deneyim yelpazesi, VAHA programının oluşturulmasında önemli rol oynamıştır.
 
2011-2019 yılları arasında yürüttüğümüz Tandem Türkiye programı, VAHA konsorsiyumunun uzun soluklu işbirliklerinden biridir. Türkiye, Avrupa ve komşu bölgeden kültür ve sivil toplum kuruluşlarını temsil eden yaklaşık 150 katılımcı, toplamda 65 işbirliğini destekleyen bu programda yer almıştır. Tandem Türkiye’nin yaklaşık on yıllık mirasının izinden giderek, Türkiye’de, Avrupa’da ve daha geniş bir bölgede kamusal tartışma ve diyaloğu teşvik eden faal kültürel mekânları hedefleyen yeni bir program geliştirmek için işbirliğimizi sürdürdük. 2019 yılında Türkiye’de çeşitli kentleri ziyaret ederek ortaya çıkan yeni girişimlerle biraraya geldik. Ardından Mart 2020’de gerçekleştirdiğimiz bir toplantıyla programın tasarlanması sürecine onları da dahil ettik. Ortaya çıkan VAHA programını sunmaktan mutluluk duyuyoruz ve bu süreçte emeği geçen herkese teşekkür ederiz.

VAHA, Anadolu Kültür ve zusa girişimi olup, Stiftung Mercator ve European Cultural Foundation tarafından finanse edilmektedir.

VAHA konsorsiyumu, iac Berlin ile işbirliği içindedir.

VAHA I. döneminde (2020-2023) seyahat giderleri ve VAHA II. döneminde (2023-2024) diğer lojistik giderlerine destekleri için  Chrest Vakfı’na teşekkür ederiz.

Görseller: Julia Hoffmann