12. bölüm
Dönüşen kapatma
Adalet Atlası podcast serisinin bu bölümünde sanatçı Fatoş İrwen, siyaset bilimci Arda İbikoğlu ve sosyolog Yonca Güneş Yücel ile devletin kapatma iktidarını konuşuyoruz. Oyuncu Cihat Süvarioğlu’nun Silivri Cezaevi’nde kalan bir mahkûmun yaşadıklarını seslendirmesiyle açılan “Dönüşen kapatma” başlıklı bölümde, hapishanelerin Osmanlı’dan bugüne dönüşümü, bu mekânların dışına taşan yeni kapatma biçimleri ile birlikte tartışılıyor.
Kapatmanın faili olarak gardiyanların ele alındığı bölümde, hapishane içinde tutuklu ve mahkûmların üreterek nasıl alanlar açtığına 28 yıldır cezaevinde tutulan şair İlhan Sami Çomak’ın yazdıkları üzerinden bakıyoruz. Oyuncu Settar Tanrıöğen’in Çomak’ın İletişim Yayınevi’nden çıkan “Karınca Yuvasını Dağıtmamak” kitabından kesitler seslendirdiği kayıtta yanıtı aranan bazı sorular şöyle:
Hapishane modeli başarısız olmasına rağmen neden devam ediyor? Islah anlayışından uzaklaşan devlet, hapishane cezasını nasıl ele alıyor? Bugün kim gardiyan olmak istiyor? Değişen kadrolaşmalar gardiyanların suçlu ve masum algısını nasıl etkiliyor? Mahkûm ve tutuklular kapatılmaya nasıl direniyor? Edebiyat ve sinemanın kapatılmaya dair yarattığı suskunlukta güncel sanat nasıl bir çatlak açıyor? Diyarbakır Cezaevi kadınlar koğuşunda neler oluyor?
Kapatmanın faili olarak gardiyanların ele alındığı bölümde, hapishane içinde tutuklu ve mahkûmların üreterek nasıl alanlar açtığına 28 yıldır cezaevinde tutulan şair İlhan Sami Çomak’ın yazdıkları üzerinden bakıyoruz. Oyuncu Settar Tanrıöğen’in Çomak’ın İletişim Yayınevi’nden çıkan “Karınca Yuvasını Dağıtmamak” kitabından kesitler seslendirdiği kayıtta yanıtı aranan bazı sorular şöyle:
Hapishane modeli başarısız olmasına rağmen neden devam ediyor? Islah anlayışından uzaklaşan devlet, hapishane cezasını nasıl ele alıyor? Bugün kim gardiyan olmak istiyor? Değişen kadrolaşmalar gardiyanların suçlu ve masum algısını nasıl etkiliyor? Mahkûm ve tutuklular kapatılmaya nasıl direniyor? Edebiyat ve sinemanın kapatılmaya dair yarattığı suskunlukta güncel sanat nasıl bir çatlak açıyor? Diyarbakır Cezaevi kadınlar koğuşunda neler oluyor?
Konuklar hakkında
Lisans eğitimini Boğaziçi Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümünde tamamlayan Arda İbikoğlu, Washington Üniversitesi’nin Ortadoğu Çalışmaları ve Siyaset Bilimi programlarında yüksek lisans yapmıştır. 2011 yılındaWashington Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölümü’nde doktorasını tamamlamıştır. Massachusetts Üniversitesi Amherst Hukuk Çalışmaları programı ve Boğaziçi Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nde doktora sonrası araştırmacı olarak yer almıştır. 2014 yılından itibaren Altınbaş Üniversitesi Sosyoloji Bölümü öğretim üyesidir. Çalışma alanları arasında hukuk sosyolojisi, cezalandırma kuramı, kriminoloji ve Türkiye siyaseti yer almaktadır.
Yonca Güneş Yücel, İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Hizmet Bölümü öğretim üyesidir. 2015 yılında Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Genel Sosyoloji ve Metodoloji alanında doktorasını tamamladı. Doktora tezi, 2017 yılında İletişim Yayınları tarafından Kilidin Öte Tarafı: Gardiyanlar adıyla yayımlandı. Uzun yıllar yerel yönetimlerde profesyonel olarak çalışan Yücel’in kurum politikaları, meslek çalışmaları ve toplumsal cinsiyet alanlarında kitap bölümleri ve makaleleri mevcuttur. 2018 ve 2020 yılları arasında Boğaziçi Üniversitesi Arşiv ve Dokümantasyon Merkezi ve SALT Araştırma’da özel arşiv ve koleksiyonların dijitizasyonu ile kataloglanması üzerine çalıştı. Hâlihazırda İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, Koç Üniversitesi Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi yayınlarının editörlüğünü yapmaktadır.
Dicle Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Resim Öğretmenliği bölümünde lisans ve yüksek lisans derecelerini tamamlayan ressam Fatoş İrwen, 2017 ve 2020 yılları arasında Diyarbakır Cezaevi’ndeki siyasi tutukluluğuna kadar eğitmen olarak çeşitli kurum ve mecralarda görev aldı. Eserlerinde cinsiyet ve beden politikaları, adalet, ekoloji, güç ve egemenlik kavramları üzerine çalışan İrwen, resimlerinin yanı sıra medya, fotoğraf ve yerleştirme türünden performatif çalışmalar üretmeye de devam etmektedir. Katıldığı uluslararası sergilerin gerçekleştiği ülkeler arasında Almanya, İzlanda, İran, Meksika ve Fransa bulunmaktadır.
Okuma Önerileri:
Adnan Gerger, Seni Anlatabilmek Eskişehir, Başak Yayınları, 1992.
Çetin Altan, Büyük Gözaltı, İnkılap Kitabevi, 2015.
Fatih Artvinli, “Dâhi, Asi ve Bütünüyle Kuşkuda Bir Dergi: Şizofrengi”, Innovating STS in Turkey: Boundaries, Translations and Temporalities, Haziran 2019. (https://stsinfrastructures.org/content/dâhi-asi-ve-bütünüyle-kuşkuda-bir-dergi-şizofrengi)
Franz Kafka, Ceza Sömürgesi (çev. İlknur Özdemir), Yapı Kredi Yayınları, 2019.
Gültekin Yıldız, Mapusâne: Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839-1908), Kitabevi Yayınları, 2012.
İlhan Sami Çomak, Karınca Yuvasını Dağıtmamak, İletişim Yayınları, 2021.
Jean Genet, Hırsızın Günlüğü (çev. Yaşar Avunç), Ayrıntı Yayınları, 2021.
Loïc Wacquant, Prisons of Poverty, University of Minnesota Press, 2009.
Melih Cevdet Anday, İçerdekiler, Varlık Yayınları, 1965.
Murat Saat, Yoksa Sen Benim En İyi Arkadaşım mısın?, Dedalus Kitap, 2018.
Özgür Sevgi Göral, “Yıldırım Bölge Kadınlar Koğuşu: Direnç, şefkat ve merhaba diyen hayat”, çatlakzemin, Ocak 2022, (https://catlakzemin.com/yildirim-bolge-kadinlar-kogusu-direnc-sefkat-ve-merhaba-diyen-hayat/)
Osman Akınhay, “Şükrü Argın ile Söyleşi: Edebiyat 12 Eylül’ü Kalben Destekledi”, Birikim Dergisi, Sayı 9, Eylül 2007. (https://birikimdergisi.com/guncel/242/sukru-argin-ile-soylesi-edebiyat-12-eylul-u-kalben-destekledi)
Paavo Haavikko, Kullervo’nun Öyküsü (çev. Taner Alatan), Dost Kitabevi, 1975.
Sevgi Soysal, Yıldırım Bölge Kadınlar Koğuşu, Bilgi Yayınevi, 1976.
Susan Neiman, Modern Düşüncede Kötülük: Alternatif Bir Felsefe Tarihi (çev. Ayhan Sargüney), Ayrıntı Yayınları, 2009.
Tuğçe Yılmaz, “Çarşaf, Kahve, Regl Kanı: Sistemi Alt-Üst Eden İşler”, 5Harfliler, Ocak 2021. (https://www.5harfliler.com/carsaf-kahve-regl-kani-sistemi-alt-ust-eden-isler/)
Ulus Baker, “Şok ve Beyin: Yılmaz Güney Sineması Üzerine”, fotografya Sanal Fotoğraf Dergisi, Sayı 16. (http://fotografya.fotografya.gen.tr/issue-16/goster.php?sayi=16&dosya=ulusbaker16_index.htm)
Yonca Güneş Yücel, Kilidin Öte Tarafı: Gardiyanlar, İletişim Yayınları, 2017.
Zygmunt Bauman, David Lyon, Akışkan Gözetim (çev. Elçin Yılmaz), Ayrıntı Yayınları, 2021.
İzleme Önerileri:
Daniel Écija, Álex Pina, Iván Escobar (yap.), Vis a Vis, Netflix, 2015.
Depo İstanbul, Olağan Zamanın Dışında: Aslı Özgen ile Söyleşi, Haziran 2021. (https://www.depoistanbul.net/event/olagan-zamanin-disinda-asli-ozgen-ile-soylesi/)
Hector Babenco (yön.), Örümcek Kadının Öpücüğü, Island Alive, 1985.
Jafer Panahi (yön.), This Is Not a Film, Kanibal Films, 2011.
Jafer Panahi (yön.), Taksi Tahran, Jafar Panahi Film Productions, Kino Lober, 2015.
Luis Buñuel (yön.), El Ángel Exterminador, Producciones Gustavo Alatriste, 1962.
Patricio Guzman (yön.), Nostalgia for the Light, Pyramide International, 2010.
Dinleme Önerileri:
Toplum ve Hukuk Araştırmaları Vakfı, hapishaNE? Podcast Serisi, Şubat 2022. (https://open.spotify.com/show/7oAGKzGSQvRTTGm0Xpzy8B?si=1908d6df643d49c8)
Sergi/Görsel:
Fatoş İrwen, Olağan Zamanın Dışında, Depo İstanbul, Karşı Sanat Çalışmaları, Mayıs-Haziran 2021. (https://www.depoistanbul.net/event/fatos-irwen-olagan-zamanin-disinda/)
Fatoş İrwen, Şiryan “Life is Returning to Normal”, İstanbul Performance Art, Stüdyo Açık, Ocak-Şubat 2016. (https://www.facebook.com/watch/?v=1027823513946122)
Lawrence Abu Hamdan, Saydnaya (The Missing 19 dB), Sharjah Art Foundation, 2017. (http://sharjahart.org/sharjah-art-foundation/projects/saydnaya-the-missing-19db)
Zehra Doğan, Nehatîye Dîtın/Görülmemiştir, Kıraathane İstanbul Edebiyat Evi, Ekim-Kasım 2020. (http://kiraathane.com.tr/sezon-programi/2020-10-09-nehat-ye-d-tin-gorulmemistir-zehra-dogan-in-turkiye-deki-ilk-kisisel-sergisi#gallery-2)
Lisans eğitimini Boğaziçi Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümünde tamamlayan Arda İbikoğlu, Washington Üniversitesi’nin Ortadoğu Çalışmaları ve Siyaset Bilimi programlarında yüksek lisans yapmıştır. 2011 yılındaWashington Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölümü’nde doktorasını tamamlamıştır. Massachusetts Üniversitesi Amherst Hukuk Çalışmaları programı ve Boğaziçi Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nde doktora sonrası araştırmacı olarak yer almıştır. 2014 yılından itibaren Altınbaş Üniversitesi Sosyoloji Bölümü öğretim üyesidir. Çalışma alanları arasında hukuk sosyolojisi, cezalandırma kuramı, kriminoloji ve Türkiye siyaseti yer almaktadır.
Yonca Güneş Yücel, İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Hizmet Bölümü öğretim üyesidir. 2015 yılında Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Genel Sosyoloji ve Metodoloji alanında doktorasını tamamladı. Doktora tezi, 2017 yılında İletişim Yayınları tarafından Kilidin Öte Tarafı: Gardiyanlar adıyla yayımlandı. Uzun yıllar yerel yönetimlerde profesyonel olarak çalışan Yücel’in kurum politikaları, meslek çalışmaları ve toplumsal cinsiyet alanlarında kitap bölümleri ve makaleleri mevcuttur. 2018 ve 2020 yılları arasında Boğaziçi Üniversitesi Arşiv ve Dokümantasyon Merkezi ve SALT Araştırma’da özel arşiv ve koleksiyonların dijitizasyonu ile kataloglanması üzerine çalıştı. Hâlihazırda İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, Koç Üniversitesi Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi yayınlarının editörlüğünü yapmaktadır.
Dicle Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Resim Öğretmenliği bölümünde lisans ve yüksek lisans derecelerini tamamlayan ressam Fatoş İrwen, 2017 ve 2020 yılları arasında Diyarbakır Cezaevi’ndeki siyasi tutukluluğuna kadar eğitmen olarak çeşitli kurum ve mecralarda görev aldı. Eserlerinde cinsiyet ve beden politikaları, adalet, ekoloji, güç ve egemenlik kavramları üzerine çalışan İrwen, resimlerinin yanı sıra medya, fotoğraf ve yerleştirme türünden performatif çalışmalar üretmeye de devam etmektedir. Katıldığı uluslararası sergilerin gerçekleştiği ülkeler arasında Almanya, İzlanda, İran, Meksika ve Fransa bulunmaktadır.
Okuma Önerileri:
Adnan Gerger, Seni Anlatabilmek Eskişehir, Başak Yayınları, 1992.
Çetin Altan, Büyük Gözaltı, İnkılap Kitabevi, 2015.
Fatih Artvinli, “Dâhi, Asi ve Bütünüyle Kuşkuda Bir Dergi: Şizofrengi”, Innovating STS in Turkey: Boundaries, Translations and Temporalities, Haziran 2019. (https://stsinfrastructures.org/content/dâhi-asi-ve-bütünüyle-kuşkuda-bir-dergi-şizofrengi)
Franz Kafka, Ceza Sömürgesi (çev. İlknur Özdemir), Yapı Kredi Yayınları, 2019.
Gültekin Yıldız, Mapusâne: Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839-1908), Kitabevi Yayınları, 2012.
İlhan Sami Çomak, Karınca Yuvasını Dağıtmamak, İletişim Yayınları, 2021.
Jean Genet, Hırsızın Günlüğü (çev. Yaşar Avunç), Ayrıntı Yayınları, 2021.
Loïc Wacquant, Prisons of Poverty, University of Minnesota Press, 2009.
Melih Cevdet Anday, İçerdekiler, Varlık Yayınları, 1965.
Murat Saat, Yoksa Sen Benim En İyi Arkadaşım mısın?, Dedalus Kitap, 2018.
Özgür Sevgi Göral, “Yıldırım Bölge Kadınlar Koğuşu: Direnç, şefkat ve merhaba diyen hayat”, çatlakzemin, Ocak 2022, (https://catlakzemin.com/yildirim-bolge-kadinlar-kogusu-direnc-sefkat-ve-merhaba-diyen-hayat/)
Osman Akınhay, “Şükrü Argın ile Söyleşi: Edebiyat 12 Eylül’ü Kalben Destekledi”, Birikim Dergisi, Sayı 9, Eylül 2007. (https://birikimdergisi.com/guncel/242/sukru-argin-ile-soylesi-edebiyat-12-eylul-u-kalben-destekledi)
Paavo Haavikko, Kullervo’nun Öyküsü (çev. Taner Alatan), Dost Kitabevi, 1975.
Sevgi Soysal, Yıldırım Bölge Kadınlar Koğuşu, Bilgi Yayınevi, 1976.
Susan Neiman, Modern Düşüncede Kötülük: Alternatif Bir Felsefe Tarihi (çev. Ayhan Sargüney), Ayrıntı Yayınları, 2009.
Tuğçe Yılmaz, “Çarşaf, Kahve, Regl Kanı: Sistemi Alt-Üst Eden İşler”, 5Harfliler, Ocak 2021. (https://www.5harfliler.com/carsaf-kahve-regl-kani-sistemi-alt-ust-eden-isler/)
Ulus Baker, “Şok ve Beyin: Yılmaz Güney Sineması Üzerine”, fotografya Sanal Fotoğraf Dergisi, Sayı 16. (http://fotografya.fotografya.gen.tr/issue-16/goster.php?sayi=16&dosya=ulusbaker16_index.htm)
Yonca Güneş Yücel, Kilidin Öte Tarafı: Gardiyanlar, İletişim Yayınları, 2017.
Zygmunt Bauman, David Lyon, Akışkan Gözetim (çev. Elçin Yılmaz), Ayrıntı Yayınları, 2021.
İzleme Önerileri:
Daniel Écija, Álex Pina, Iván Escobar (yap.), Vis a Vis, Netflix, 2015.
Depo İstanbul, Olağan Zamanın Dışında: Aslı Özgen ile Söyleşi, Haziran 2021. (https://www.depoistanbul.net/event/olagan-zamanin-disinda-asli-ozgen-ile-soylesi/)
Hector Babenco (yön.), Örümcek Kadının Öpücüğü, Island Alive, 1985.
Jafer Panahi (yön.), This Is Not a Film, Kanibal Films, 2011.
Jafer Panahi (yön.), Taksi Tahran, Jafar Panahi Film Productions, Kino Lober, 2015.
Luis Buñuel (yön.), El Ángel Exterminador, Producciones Gustavo Alatriste, 1962.
Patricio Guzman (yön.), Nostalgia for the Light, Pyramide International, 2010.
Dinleme Önerileri:
Toplum ve Hukuk Araştırmaları Vakfı, hapishaNE? Podcast Serisi, Şubat 2022. (https://open.spotify.com/show/7oAGKzGSQvRTTGm0Xpzy8B?si=1908d6df643d49c8)
Sergi/Görsel:
Fatoş İrwen, Olağan Zamanın Dışında, Depo İstanbul, Karşı Sanat Çalışmaları, Mayıs-Haziran 2021. (https://www.depoistanbul.net/event/fatos-irwen-olagan-zamanin-disinda/)
Fatoş İrwen, Şiryan “Life is Returning to Normal”, İstanbul Performance Art, Stüdyo Açık, Ocak-Şubat 2016. (https://www.facebook.com/watch/?v=1027823513946122)
Lawrence Abu Hamdan, Saydnaya (The Missing 19 dB), Sharjah Art Foundation, 2017. (http://sharjahart.org/sharjah-art-foundation/projects/saydnaya-the-missing-19db)
Zehra Doğan, Nehatîye Dîtın/Görülmemiştir, Kıraathane İstanbul Edebiyat Evi, Ekim-Kasım 2020. (http://kiraathane.com.tr/sezon-programi/2020-10-09-nehat-ye-d-tin-gorulmemistir-zehra-dogan-in-turkiye-deki-ilk-kisisel-sergisi#gallery-2)