13. Bölüm
Devletin ölüm peyzajı - Kimsesizler Mezarlığı'nda kimler yatıyor?
Adalet Atlası’nın 13. bölümünde antropolog Aslı Zengin, adli tıp uzmanı Ümit Biçer ve psikanalist Bella Habip ile adalet ve ölüm arasındaki ilişkiyi ölüm sonrasında yaşanan adaletsizliklere yoğunlaşarak konuşuyoruz. Kimsesizler mezarlıkları ve toplu mezarları çıkış noktası olarak aldığımız bölümde, konuklarla birlikte ölüm, yas süreçleri ve devlet politikaları arasındaki bağları irdeliyoruz.
Yanıtını aradığımız sorular şöyle:
Devletler ölüm üzerinde nasıl bir egemenliğe sahip? Kimsesizleştirme devlet stratejilerinde nasıl bir rol oynuyor? Dini ritüeller hangi mezarlıklarda uygulanmıyor, hangi kimliklere hasar verilmeye çalışıyor? Kimsesizler mezarlıklarına kimler gömülüyor? Toplu mezarlarda devletlerin hangi pratikleri ve stratejileri ortaklaşıyor? Adli tıp bu mezarlıklarda hakikati nasıl görünür kılıyor? Hakikat duygusu sağlıklı yas süreçlerinde ne rol oynuyor? Ölüme devlet müdahalesi olduğunda yas süreçleri nasıl farklılaşıyor? Tutulamayan yaslar toplumu nasıl etkiliyor?
Yanıtını aradığımız sorular şöyle:
Devletler ölüm üzerinde nasıl bir egemenliğe sahip? Kimsesizleştirme devlet stratejilerinde nasıl bir rol oynuyor? Dini ritüeller hangi mezarlıklarda uygulanmıyor, hangi kimliklere hasar verilmeye çalışıyor? Kimsesizler mezarlıklarına kimler gömülüyor? Toplu mezarlarda devletlerin hangi pratikleri ve stratejileri ortaklaşıyor? Adli tıp bu mezarlıklarda hakikati nasıl görünür kılıyor? Hakikat duygusu sağlıklı yas süreçlerinde ne rol oynuyor? Ölüme devlet müdahalesi olduğunda yas süreçleri nasıl farklılaşıyor? Tutulamayan yaslar toplumu nasıl etkiliyor?
Konuklar hakkında
Rutgers Üniversitesi Kadın, Toplumsal Cinsiyet ve Cinsellik Çalışmaları Bölümü’nde yardımcı docent olan Aslı Zengin, Rutgers'dan önce Brandeis, Harvard ve Brown Üniversitelerinde öğretim üyesi olarak görev aldı. Doktorasını Toronto Üniversitesi Antropoloji ve Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları ortak programında tamamlayan Zengin, aynı zamanda “İktidarın Mahremiyeti: İstanbul’da Hayat Kadınları, Seks İsçiliği ve Şiddet” adlı kitabin yazarıdır. Yerli ve uluslararası birçok dergi ve derlemede makaleleri bulunan Zengin’in çalışma alanları arasında cinsiyet ve cinselliğin aşkın ve aykırı halleri, egemenlik ve şiddet, sağlık ve hukuk politikaları, ölüm ve toplumsal öbür dünyalar, yakınlık ve duygular antropolojisi, ve feminist, queer ve trans hareketler bulunuyor.
Adli tıp uzmanı olan Dr. Ümit Biçer, işkence ve insan hakları ihlalleri, toplu mezarlar, zorla kaybetmeler, siyasi cinayetler, çocuk istismarı ve adli psikiyatri alanlarında araştırma ve eğitimlerde yer alıyor. BM İstanbul Protokolü yazarlarından olan Biçer, barış imzacısı olduğu için 672 sayılı KHK ile akademiden ihraç edildi. Türkiye İnsan Hakları Vakfı Yönetim Kurulu, TTB Etik Kurulu, Kocaeli Dayanışma Akademisi üyesi, Adli Tıp Uzmanları Derneği’nde yönetim ve onur kurullarında görev yaptı.
Eğitim psikanalisti ve süpervizörü olan Bella Habip, Paris Psikanaliz Cemiyeti üyesi ve Uluslararası Psikanaliz Derneği üyesidir. Psike İstanbul kurucu üyesi ve ilk başkanıdır. Uluslararası Psikanaliz Yıllığı'nın Türkiye ilk editörü olan Habip'in "Psikanalizin İçinden", "Kuram ve Klinik Buluşunca" ve "Kültür ve Psikanaliz" isimli üç kitabı ve çeşitli derleme kitapları ile yerel ve uluslararası dergilerde yayınlanmış makaleleri bulunmaktadır.
Okuma Önerileri
Araştırma
Achille Mbembe, Necropolitics, Duke University Press, 2019.
Aslı Zengin, “Sevginin Ölüm Dünyası: Aile, Arkadaşlık ve Trans Kadın Cenazeleri,” Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, sayı 26, 2015.
Aslı Zengin, The Afterlife of Gender: Sovereignty, Intimacy and Muslim Funerals of Transgender People in Turkey, Cultural Anthropology 34.1, s. 78-102, 2019.
Banu Bargu, Starve and Immolate: The Politics of Human Weapons, Columbia University Press, 2014.
Berfin Atlı, "Hüviyet-i Meçhul: İstanbul’da Bir Kimsesizler Mezarlığı”, Varlık Dergisi, Haziran 2018.
Elyse Semerdjian, "Bone memory: the necrogeography of the Armenian Genocide in Dayr al-Zur, Syria." Human Remains and Violence: An Interdisciplinary Journal 4.1, s. 56-75, 2018.
Gökçen Alpkaya, Kayıplar Sorunu ve Türkiye, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt: 50 3-4: 31-65, 1995.
Judith Herman, Travma ve İyileşme, çev. Tamer Tosun, Literatür Yayıncılık, 2007.
Judith Butler, Kırılgan Hayat: Yasın ve Şiddetin Gücü, çev. Başak Ertür, Metis Yayınları, 2005.
Judith Butler, Antigone's claim: Kinship between life and death, Columbia University Press, 2002.
Sigmund Freud, Totem ve Tabu, çev. Kamuran Şipal, Say Yayınları, 2012.
Sigmund Freud, Yas ve Melankoli, çev. Leyla Uslu, Cem Yayınevi, 2019.
Shoshana Felman & Dori Laub, Testimony: Crises of Witnessing in Literature, Psychoanalysis and History, Routledge, 1992.
Susan Sontag, Başkalarının Acısına Bakmak, çev. Osman Akınhay, Agora Kitaplığı, 2004.
Türkiye’de Sürmekte Olan Toplumsal Travma ile Başetmede İlk Adımlar, Türkiye İnsan Hakları Vakfı Yayınları, 2012.
Ümit Biçer, Ölülerimizi Kendi Ellerimizle Gömmek İstiyoruz: Barış Kitabı - Bireyden Topluma Savaşın ve Barışın Ruh Hali, Türkiye Psikiyatri Derneği Yayınları, 2015.
Zeynep Sayın, Ölüm Terbiyesi, Metis Yayınları, 2018.
Edebiyat
Sinan Antoon, The Corpse Washer, Yale University Press, 2014.
Ahmed Saadawi, Frankestein in Baghdad, Penguin Books, 2018.
Kemal Varol, Ucunda Ölüm Var, İletişim Yayınları, 2015.
Çevrimiçi Kaynaklar
Aslı Zengin, Kimsesizler Mezarlığı: Türkiye’nin Sosyal ve Siyasi Çeper Mimarisi, 1+1, Mayıs 2020.
Güneş Daşlı, Hakikatin Ortaya Çıkarılmasında Toplumsal Mücadele Alanı: Toplu Mezarlar, Demos, 2015.
Hişyar Özsoy, Araf'ta kalmak: Tarih mezarda başlar, Yeni Yaşam, Mayıs 2020.
İzleme Önerileri
Güneşe Yolculuk, 1999, yön. Yeşim Ustaoğlu, 104'
Koloni, 2015, yön. Gürcan Keltek, 52'
Kuyu, 2018, yön. Veysi Altay, 63'
Nostalgia for the Light, 2010, yön. Patricio Guzmán, 90'
Rutgers Üniversitesi Kadın, Toplumsal Cinsiyet ve Cinsellik Çalışmaları Bölümü’nde yardımcı docent olan Aslı Zengin, Rutgers'dan önce Brandeis, Harvard ve Brown Üniversitelerinde öğretim üyesi olarak görev aldı. Doktorasını Toronto Üniversitesi Antropoloji ve Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları ortak programında tamamlayan Zengin, aynı zamanda “İktidarın Mahremiyeti: İstanbul’da Hayat Kadınları, Seks İsçiliği ve Şiddet” adlı kitabin yazarıdır. Yerli ve uluslararası birçok dergi ve derlemede makaleleri bulunan Zengin’in çalışma alanları arasında cinsiyet ve cinselliğin aşkın ve aykırı halleri, egemenlik ve şiddet, sağlık ve hukuk politikaları, ölüm ve toplumsal öbür dünyalar, yakınlık ve duygular antropolojisi, ve feminist, queer ve trans hareketler bulunuyor.
Adli tıp uzmanı olan Dr. Ümit Biçer, işkence ve insan hakları ihlalleri, toplu mezarlar, zorla kaybetmeler, siyasi cinayetler, çocuk istismarı ve adli psikiyatri alanlarında araştırma ve eğitimlerde yer alıyor. BM İstanbul Protokolü yazarlarından olan Biçer, barış imzacısı olduğu için 672 sayılı KHK ile akademiden ihraç edildi. Türkiye İnsan Hakları Vakfı Yönetim Kurulu, TTB Etik Kurulu, Kocaeli Dayanışma Akademisi üyesi, Adli Tıp Uzmanları Derneği’nde yönetim ve onur kurullarında görev yaptı.
Eğitim psikanalisti ve süpervizörü olan Bella Habip, Paris Psikanaliz Cemiyeti üyesi ve Uluslararası Psikanaliz Derneği üyesidir. Psike İstanbul kurucu üyesi ve ilk başkanıdır. Uluslararası Psikanaliz Yıllığı'nın Türkiye ilk editörü olan Habip'in "Psikanalizin İçinden", "Kuram ve Klinik Buluşunca" ve "Kültür ve Psikanaliz" isimli üç kitabı ve çeşitli derleme kitapları ile yerel ve uluslararası dergilerde yayınlanmış makaleleri bulunmaktadır.
Okuma Önerileri
Araştırma
Achille Mbembe, Necropolitics, Duke University Press, 2019.
Aslı Zengin, “Sevginin Ölüm Dünyası: Aile, Arkadaşlık ve Trans Kadın Cenazeleri,” Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, sayı 26, 2015.
Aslı Zengin, The Afterlife of Gender: Sovereignty, Intimacy and Muslim Funerals of Transgender People in Turkey, Cultural Anthropology 34.1, s. 78-102, 2019.
Banu Bargu, Starve and Immolate: The Politics of Human Weapons, Columbia University Press, 2014.
Berfin Atlı, "Hüviyet-i Meçhul: İstanbul’da Bir Kimsesizler Mezarlığı”, Varlık Dergisi, Haziran 2018.
Elyse Semerdjian, "Bone memory: the necrogeography of the Armenian Genocide in Dayr al-Zur, Syria." Human Remains and Violence: An Interdisciplinary Journal 4.1, s. 56-75, 2018.
Gökçen Alpkaya, Kayıplar Sorunu ve Türkiye, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt: 50 3-4: 31-65, 1995.
Judith Herman, Travma ve İyileşme, çev. Tamer Tosun, Literatür Yayıncılık, 2007.
Judith Butler, Kırılgan Hayat: Yasın ve Şiddetin Gücü, çev. Başak Ertür, Metis Yayınları, 2005.
Judith Butler, Antigone's claim: Kinship between life and death, Columbia University Press, 2002.
Sigmund Freud, Totem ve Tabu, çev. Kamuran Şipal, Say Yayınları, 2012.
Sigmund Freud, Yas ve Melankoli, çev. Leyla Uslu, Cem Yayınevi, 2019.
Shoshana Felman & Dori Laub, Testimony: Crises of Witnessing in Literature, Psychoanalysis and History, Routledge, 1992.
Susan Sontag, Başkalarının Acısına Bakmak, çev. Osman Akınhay, Agora Kitaplığı, 2004.
Türkiye’de Sürmekte Olan Toplumsal Travma ile Başetmede İlk Adımlar, Türkiye İnsan Hakları Vakfı Yayınları, 2012.
Ümit Biçer, Ölülerimizi Kendi Ellerimizle Gömmek İstiyoruz: Barış Kitabı - Bireyden Topluma Savaşın ve Barışın Ruh Hali, Türkiye Psikiyatri Derneği Yayınları, 2015.
Zeynep Sayın, Ölüm Terbiyesi, Metis Yayınları, 2018.
Edebiyat
Sinan Antoon, The Corpse Washer, Yale University Press, 2014.
Ahmed Saadawi, Frankestein in Baghdad, Penguin Books, 2018.
Kemal Varol, Ucunda Ölüm Var, İletişim Yayınları, 2015.
Çevrimiçi Kaynaklar
Aslı Zengin, Kimsesizler Mezarlığı: Türkiye’nin Sosyal ve Siyasi Çeper Mimarisi, 1+1, Mayıs 2020.
Güneş Daşlı, Hakikatin Ortaya Çıkarılmasında Toplumsal Mücadele Alanı: Toplu Mezarlar, Demos, 2015.
Hişyar Özsoy, Araf'ta kalmak: Tarih mezarda başlar, Yeni Yaşam, Mayıs 2020.
İzleme Önerileri
Güneşe Yolculuk, 1999, yön. Yeşim Ustaoğlu, 104'
Koloni, 2015, yön. Gürcan Keltek, 52'
Kuyu, 2018, yön. Veysi Altay, 63'
Nostalgia for the Light, 2010, yön. Patricio Guzmán, 90'