11. bölüm
Maddenin hafızası
Adalet Atlası’nın bu bölümünde arkeolog Sera Yelözer, sanatçı Hera Büyüktaşçıyan ve antropolog Umut Yıldırım ile insanın aktarımı olmadan geçmişte yaşanan adaletsizlikleri madde üzerinden nasıl okuyabileceğimizi ele alıyoruz. Yazı ve resmi arşivlerin sakladıkları ile görünenin kurgusu nedeniyle kentte görünmez kılınanları konuşarak başladığımız bölümde, olayların tanığı ve hafızanın aktarıcısı olarak maddeye bakıyoruz.
Ağaç, taş ve boncuklardan yola çıktığımız “Maddenin hafızası” başlıklı bölümde yanıtını aradığımız bazı sorular şöyle:
Tarih öncesi ve sonrası neden yazıyla ayrılıyor? Egemen, kendi okumasını maddeye nasıl dayatıyor? Beyazıt Meydanı’nın düzenlenmesi bunu nasıl gösteriyor? “Hayalet köyler”deki taşlar nasıl bir geçmiş barındırıyor? Resmi arşivin yok ettiği soykırım geçmişine ağaçlardan nasıl ulaşılabilir? Hayal gücünü politikleştirmek nasıl imkânlar sağlar? “Kalıntılara sevdalı olmak” ne demek? Hakikat, kazıda ne tür adaletsizlikler eşliğinde açığa çıkıyor?
Ağaç, taş ve boncuklardan yola çıktığımız “Maddenin hafızası” başlıklı bölümde yanıtını aradığımız bazı sorular şöyle:
Tarih öncesi ve sonrası neden yazıyla ayrılıyor? Egemen, kendi okumasını maddeye nasıl dayatıyor? Beyazıt Meydanı’nın düzenlenmesi bunu nasıl gösteriyor? “Hayalet köyler”deki taşlar nasıl bir geçmiş barındırıyor? Resmi arşivin yok ettiği soykırım geçmişine ağaçlardan nasıl ulaşılabilir? Hayal gücünü politikleştirmek nasıl imkânlar sağlar? “Kalıntılara sevdalı olmak” ne demek? Hakikat, kazıda ne tür adaletsizlikler eşliğinde açığa çıkıyor?
Konuklar hakkında
Lisans eğitimini İstanbul Üniversitesi Tarih Bölümü ve Tarih Öncesi Arkeolojisi Anabilim Dalı’nda tamamlayan Sera Yelözer, Yüksek Lisans eğitimini aynı üniversitenin Tarih Öncesi Arkeolojisi Anabilim Dalı’nda bitirdi. Şu an aynı bölümde doktora tezini tamamlamak üzere. 2019 yılında Amerikan İlmi Araştırmalar Enstitüsü George Hanfmann Bursu ile Edinburgh Üniversitesi’nde toplumsal cinsiyet arkeolojisi üzerine, Nice Sophia Antipolis Üniversitesi CNRS-CEPAM Laboratuvarı’nda ise tarih öncesi boncuk teknolojileri ile üretim ve kullanım izi analizleri üzerine çeşitli araştırmalar yürüttü. 2013 yılından bu yana Aşıklı Höyük’te, Anadolu ve Kıbrıs’ta yer alan diğer çeşitli Neolitik Dönem araştırma projelerinde ekip üyesi olarak çalışmalarını sürdürüyor. Araştırma alanları içerisinde Güneybatı Asya’daki ilk yerleşik topluluklar ve tarih öncesi boncuk teknolojileri yer almakta olup, bu iki alanda toplumsal cinsiyet arkeolojisi ve tarih öncesinde materyal kültür ve kimlik ilişkisi temaları üzerine eğilmekte.
Multidisipliner pratikte yokluk ve görünmezlik kavramlarını, belleğin akışkan yapısı, zaman ve mekân ile irdeleyen sanatçı Hera Büyüktaşçıyan, yerleştirme, heykel, çizim ve filmlerinde sürekli değişken alanların, fiziksel hafızalarını aralayan, anlatı ve zaman dilimlerini ortaya çıkartarak, yeryüzü tahayyüllerinin derinliklerine dalmaktadır. Katıldığı yerli ve uluslararası sergiler arasında Tate Modern, British Museum, Toronto Bienali, 56. Venedik Bienali Ermenistan Pavyonu bulunan Büyüktaşçıyan, yapıtlarında, yerel mitlerden metaforlarla farklı coğrafyalardan tarihî ve ikonografik unsurları birleştiren anlatılara yer vermekte, pratiğinde hafızanın akışkan ve kapsayıcı doğasına atıfta bulunmaktadır.
Antropolog Umut Yıldırım, Sabancı, Boğaziçi ve Bilgi Üniversitesi olmak üzere çeşitli okullarda antropoloji dersleri verdi. FU Berlin ve ICI Berlin’de araştırmacı olarak çalıştı. Şimdilerde UCLA Center of Near Eastern Studies’de ilk monografik incelemesini yazmakta. Çalışmaları, Cultural Anthropology, Anthropological Theory, Current Anthropology ve Jadaliyya gibi mecralardan okunabilir.
Okuma Önerileri:
Chris Gosden, Yvonne Marshall, “The Cultural Biography of Objects”, World Archeology, Cilt 31, Sayı 2, s. 169-178, Temmuz 2010. (https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00438243.1999.9980439)
Christina Tsoraki, Huw Barton, Rachel J. Crellin, Oliver J. T. Harris, “Making marks meaningful: new materialism and the microwear assemblage”, World Archeology, Cilt 52, Sayı 3, s. 484-502, Mart 2021. (https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00438243.2021.1898462)
Emmanuel Levinas, “The Trace of the Other”, Deconstruction in Context: Literature and Philosophy, The University of Chicago Press, 1986. (http://ewa.home.amu.edu.pl/Levinas,%20The%20Trace%20of%20the%20Other.pdf)
Erhan Berat Fındıklı, “Etkilenme Korkusundan Arzu Nesnesinin Tahribine: Mimar Turgut Cansever’de Ötekinin İnşası”, Akademik İncelemeler Dergisi, Cilt 11, Sayı 1, s. 145-166, Nisan 2016. (https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/252537)
Gaston Bachelard, Air and Dreams: An Essay on the Imagination of Movement, Dallas Institute Publications, 2011.
Hera Büyüktaşçıyan, A Lithic Diary, Perambulation, 2022. (https://www.perambulation.org/contributions-en/hera-buyuktasciyan-diary)
Jacek Małczyński, “The Politics of the Nature at the Former Auschwitz-Birkenau Concentration Camp”, Journal of Genocide Research, Cilt 22, Sayı 2, s. 197-219, Mart 2019. (https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/14623528.2019.1690253)
Janet Hoskins, Biographical Objects: How Things Tell the Stories of Peoples’ Lives, Routledge, 1998.
Richard Sennett, Ten ve Taş: Batı Uygarlığında Beden ve Şehir (çev. Tuncay Birkan), Metis Yayıncılık, 2002.
Sera Yelözer, “‘Üzgünüm buraya yemek yapmaya değil, kazı yapmaya geldim!’: Cinsiyetçilik, erkek egemen mitler ve feminist arkeoloji”, 5Harfliler, Temmuz 2020. (https://www.5harfliler.com/uzgunum-buraya-yemek-yapmaya-degil-kazi-yapmaya-geldim-cinsiyetcilik-erkek-egemen-mitler-ve-feminist-arkeoloji/)
Sera Yelözer, “Adımları atlamak: Türkiye’de arkeolojiyi feminizmle buluşturmakta neden ‘geç kaldık’”?, 5Harfliler, Eylül 2021. (https://www.5harfliler.com/turkiyede-arkeolojiyi-feminizmle-bulusturmak/)
Suna Kafadar, “Tanpınar’dan Tovmasyan’a Bir Marul Memleketi”, 5Harfliler, Temmuz 2021. (https://www.5harfliler.com/tanpinardan-tovmasyana-bir-marul-memleketi/)
Susan Schuppli, Material Witness: Media, Forensics, Evidence, The MIT Press, 2020.
Svetlana Boym, “Nostalgia and its discontents”, The Hedgehog Review, Cilt 9, Sayı 2, 2007. (https://www.academia.edu/4720071/Nostalgia_and_its_discontents)
Svetlana Boym, The Off-Modern, International Texts in Critical Media Aesthetics, Cilt 11, 2017. (https://criticaltheoryconsortium.org/wp-content/uploads/2018/07/Boym-Svetlana-The-Off-Modern-2017-Bloomsbury-Academic.pdf)
Umut Tümay Arslan, “Artakalanla Düşünme, Sert Oyun Taktikleri”, 5Harfliler, Haziran 2021. (https://www.5harfliler.com/artakalanla-dusunme-sert-oyun-taktikleri/)
Umut Yıldırım, “Resistant Roots: Occupied Ecologies on the shores of Tigris River”, Jadaliyya, Mart 2022. (https://www.jadaliyya.com/Details/43956/Resistant-Roots-Occupied-Ecologies-on-the-Shores-of-Tigris-River-43956)
Zerrin Özlem Biner, States of Dispossession: Violence and Precarious Coexistence in Southeast Turkey, University of Pennsylvania Press, 2020.
İzleme Önerileri:
Alexander Kluge, Peter Schamoni (yön.), Brutality in Stone, 1961.
Hera Büyüktaşçıyan (san.), Infinite Nectar, 2019. (https://vimeo.com/639703360)
Sergi:
Hera Büyüktaşçıyan, Soft Water Hard Stone, Nothing further beyond, New Museum Triennial, Ekim 2021 – Ocak 2022. (https://www.gagallery.com/exhibitions-worldwide/hera-buyuktasciyan8)
Lisans eğitimini İstanbul Üniversitesi Tarih Bölümü ve Tarih Öncesi Arkeolojisi Anabilim Dalı’nda tamamlayan Sera Yelözer, Yüksek Lisans eğitimini aynı üniversitenin Tarih Öncesi Arkeolojisi Anabilim Dalı’nda bitirdi. Şu an aynı bölümde doktora tezini tamamlamak üzere. 2019 yılında Amerikan İlmi Araştırmalar Enstitüsü George Hanfmann Bursu ile Edinburgh Üniversitesi’nde toplumsal cinsiyet arkeolojisi üzerine, Nice Sophia Antipolis Üniversitesi CNRS-CEPAM Laboratuvarı’nda ise tarih öncesi boncuk teknolojileri ile üretim ve kullanım izi analizleri üzerine çeşitli araştırmalar yürüttü. 2013 yılından bu yana Aşıklı Höyük’te, Anadolu ve Kıbrıs’ta yer alan diğer çeşitli Neolitik Dönem araştırma projelerinde ekip üyesi olarak çalışmalarını sürdürüyor. Araştırma alanları içerisinde Güneybatı Asya’daki ilk yerleşik topluluklar ve tarih öncesi boncuk teknolojileri yer almakta olup, bu iki alanda toplumsal cinsiyet arkeolojisi ve tarih öncesinde materyal kültür ve kimlik ilişkisi temaları üzerine eğilmekte.
Multidisipliner pratikte yokluk ve görünmezlik kavramlarını, belleğin akışkan yapısı, zaman ve mekân ile irdeleyen sanatçı Hera Büyüktaşçıyan, yerleştirme, heykel, çizim ve filmlerinde sürekli değişken alanların, fiziksel hafızalarını aralayan, anlatı ve zaman dilimlerini ortaya çıkartarak, yeryüzü tahayyüllerinin derinliklerine dalmaktadır. Katıldığı yerli ve uluslararası sergiler arasında Tate Modern, British Museum, Toronto Bienali, 56. Venedik Bienali Ermenistan Pavyonu bulunan Büyüktaşçıyan, yapıtlarında, yerel mitlerden metaforlarla farklı coğrafyalardan tarihî ve ikonografik unsurları birleştiren anlatılara yer vermekte, pratiğinde hafızanın akışkan ve kapsayıcı doğasına atıfta bulunmaktadır.
Antropolog Umut Yıldırım, Sabancı, Boğaziçi ve Bilgi Üniversitesi olmak üzere çeşitli okullarda antropoloji dersleri verdi. FU Berlin ve ICI Berlin’de araştırmacı olarak çalıştı. Şimdilerde UCLA Center of Near Eastern Studies’de ilk monografik incelemesini yazmakta. Çalışmaları, Cultural Anthropology, Anthropological Theory, Current Anthropology ve Jadaliyya gibi mecralardan okunabilir.
Okuma Önerileri:
Chris Gosden, Yvonne Marshall, “The Cultural Biography of Objects”, World Archeology, Cilt 31, Sayı 2, s. 169-178, Temmuz 2010. (https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00438243.1999.9980439)
Christina Tsoraki, Huw Barton, Rachel J. Crellin, Oliver J. T. Harris, “Making marks meaningful: new materialism and the microwear assemblage”, World Archeology, Cilt 52, Sayı 3, s. 484-502, Mart 2021. (https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00438243.2021.1898462)
Emmanuel Levinas, “The Trace of the Other”, Deconstruction in Context: Literature and Philosophy, The University of Chicago Press, 1986. (http://ewa.home.amu.edu.pl/Levinas,%20The%20Trace%20of%20the%20Other.pdf)
Erhan Berat Fındıklı, “Etkilenme Korkusundan Arzu Nesnesinin Tahribine: Mimar Turgut Cansever’de Ötekinin İnşası”, Akademik İncelemeler Dergisi, Cilt 11, Sayı 1, s. 145-166, Nisan 2016. (https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/252537)
Gaston Bachelard, Air and Dreams: An Essay on the Imagination of Movement, Dallas Institute Publications, 2011.
Hera Büyüktaşçıyan, A Lithic Diary, Perambulation, 2022. (https://www.perambulation.org/contributions-en/hera-buyuktasciyan-diary)
Jacek Małczyński, “The Politics of the Nature at the Former Auschwitz-Birkenau Concentration Camp”, Journal of Genocide Research, Cilt 22, Sayı 2, s. 197-219, Mart 2019. (https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/14623528.2019.1690253)
Janet Hoskins, Biographical Objects: How Things Tell the Stories of Peoples’ Lives, Routledge, 1998.
Richard Sennett, Ten ve Taş: Batı Uygarlığında Beden ve Şehir (çev. Tuncay Birkan), Metis Yayıncılık, 2002.
Sera Yelözer, “‘Üzgünüm buraya yemek yapmaya değil, kazı yapmaya geldim!’: Cinsiyetçilik, erkek egemen mitler ve feminist arkeoloji”, 5Harfliler, Temmuz 2020. (https://www.5harfliler.com/uzgunum-buraya-yemek-yapmaya-degil-kazi-yapmaya-geldim-cinsiyetcilik-erkek-egemen-mitler-ve-feminist-arkeoloji/)
Sera Yelözer, “Adımları atlamak: Türkiye’de arkeolojiyi feminizmle buluşturmakta neden ‘geç kaldık’”?, 5Harfliler, Eylül 2021. (https://www.5harfliler.com/turkiyede-arkeolojiyi-feminizmle-bulusturmak/)
Suna Kafadar, “Tanpınar’dan Tovmasyan’a Bir Marul Memleketi”, 5Harfliler, Temmuz 2021. (https://www.5harfliler.com/tanpinardan-tovmasyana-bir-marul-memleketi/)
Susan Schuppli, Material Witness: Media, Forensics, Evidence, The MIT Press, 2020.
Svetlana Boym, “Nostalgia and its discontents”, The Hedgehog Review, Cilt 9, Sayı 2, 2007. (https://www.academia.edu/4720071/Nostalgia_and_its_discontents)
Svetlana Boym, The Off-Modern, International Texts in Critical Media Aesthetics, Cilt 11, 2017. (https://criticaltheoryconsortium.org/wp-content/uploads/2018/07/Boym-Svetlana-The-Off-Modern-2017-Bloomsbury-Academic.pdf)
Umut Tümay Arslan, “Artakalanla Düşünme, Sert Oyun Taktikleri”, 5Harfliler, Haziran 2021. (https://www.5harfliler.com/artakalanla-dusunme-sert-oyun-taktikleri/)
Umut Yıldırım, “Resistant Roots: Occupied Ecologies on the shores of Tigris River”, Jadaliyya, Mart 2022. (https://www.jadaliyya.com/Details/43956/Resistant-Roots-Occupied-Ecologies-on-the-Shores-of-Tigris-River-43956)
Zerrin Özlem Biner, States of Dispossession: Violence and Precarious Coexistence in Southeast Turkey, University of Pennsylvania Press, 2020.
İzleme Önerileri:
Alexander Kluge, Peter Schamoni (yön.), Brutality in Stone, 1961.
Hera Büyüktaşçıyan (san.), Infinite Nectar, 2019. (https://vimeo.com/639703360)
Sergi:
Hera Büyüktaşçıyan, Soft Water Hard Stone, Nothing further beyond, New Museum Triennial, Ekim 2021 – Ocak 2022. (https://www.gagallery.com/exhibitions-worldwide/hera-buyuktasciyan8)