8. Bölüm
Adaletin cinsiyeti: Osmanlı'dan bugüne kadınlar neden boşanamıyor?
Adalet Atlası’nın sekizinci bölümünde tarihçi Leyla Kayhan Elbirlik, feminist avukat Meriç Eyüboğlu ve gazete yazarı hak savunucusu Berrin Sönmez ile şiddet ile iç içe geçen boşanmadan yola çıkarak cinsiyet ve adalet ilişkisini ele alıyoruz. Tarihten bugüne kadının boşanma sürecinde adalete erişiminin nasıl engellendiğini konuştuğumuz bölümde, Osmanlı’daki yargı süreçlerine değiniyor ve bugün İstanbul Sözleşmesi’nin eksik uygulanmasının nedenleri ve sonuçları üzerine konuşuyoruz.
Birlikte yanıtını aradığımız sorular şöyle:
Osmanlı’da boşanmak isteyen kadınlar ne yapıyordu? İslam hukukunda kadına yönelik şiddet hangi koşullarda caiz görüldü? Şiddetin sınıfsallığı ve boşanmanın nasıl bir ilişkisi var? Dünden bugüne erkek şiddeti ve boşanma süreçlerinde ne tür süreklilikler var? İstanbul Sözleşmesi bu sürekliliği kırma potansiyeli taşıyor mu? Sözleşme neden eksik uygulanıyor? Cinsiyet adaletsizliklerinin devam etmesinde yargı mensuplarının rolü ne?
Birlikte yanıtını aradığımız sorular şöyle:
Osmanlı’da boşanmak isteyen kadınlar ne yapıyordu? İslam hukukunda kadına yönelik şiddet hangi koşullarda caiz görüldü? Şiddetin sınıfsallığı ve boşanmanın nasıl bir ilişkisi var? Dünden bugüne erkek şiddeti ve boşanma süreçlerinde ne tür süreklilikler var? İstanbul Sözleşmesi bu sürekliliği kırma potansiyeli taşıyor mu? Sözleşme neden eksik uygulanıyor? Cinsiyet adaletsizliklerinin devam etmesinde yargı mensuplarının rolü ne?
Konuklar hakkında
Doktorasını Harvard Üniversitesi’nde Tarih Bölümü ve Ortadoğu Çalışmaları Merkezi’nde tamamlayan Dr. Leyla Kayhan Elbirlik, çalışma hayatına Özyeğin Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi’nde öğretim üyesi olarak başladı. 2015-2020 seneleri arasında Boğaziçi Üniversitesi Humanities Dersleri Koordinatörlüğü’nü yürüten Dr. Elbirlik, Humanities Birimi’nde ve Batı Dilleri Edebiyatları Bölümü’nde öğretim üyesi olarak çeşitli dersler verdi. Dr. Elbirlik Osmanlı sosyal tarihi, aile tarihi, toplumsal cinsiyet çalışmaları, humanities ve medical humanities gibi farklı alanlarda dersler vermekte, araştırma ve yayınlar yapmaktadır. Yurt içi ve yurt dışı yayınları olan Dr. Elbirlik AMECYS (Assoc. of Middle East Children and Youth Studies), MESA (Middle East Studies Association), AHA (American Historical Association), Global İlişkiler Forumu üyeliğinin yanısıra SES Eşitlik ve Dayanışma Derneği üyesidir.
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi mezunu olan Berrin Sönmez, aynı üniversitede araştırma görevlisi olarak akademiye geçti. Halkevi ve kültürel dönüşüm konulu doktora tezini yarıda bırakarak akademiden ayrılan Sönmez, öğretmenlik yaptı. Daha sonra tekrar akademiye dönerek okutman ve öğretim görevlisi unvanlarıyla lisans ve ön lisans programlarında inkılap tarihi ve kültür tarihi dersleri verdi. 28 Şubat sürecindeki akademik tasfiye ile üniversiteden uzaklaştırıldı, hak arama yolları yargı kararıyla tıkandığı için açıktan emekli oldu. Sırasıyla Maliye Bakanlığı, Ankara Üniversitesi, Milli Eğitim Bakanlığı ve Afyon Kocatepe Üniversitesi’nde çalıştı. Hak savunucusu, feminist-aktivist Berrin Sönmez’in çeşitli dergilerde makale ve denemeleri yayınlanmıştır.
Feminist-avukat Meriç Eyüboğlu avukatlık yapmaktır.
Okuma Önerileri
Araştırma
Hava Selçuk, "Kadına Uygulanan Şiddetin Osmanlı Mahkeme Tutanaklarına Yansımaları", Çankırı Karatekin Üniversitesi Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi 1, 2013, s. 109-20.
Leyla Kayhan Elbirlik, “Reflections of Modernity in the Eighteenth Century: The Specialization of the Davud Paşa Court in Marriage-Related Disputes,” Archivum Ottomanicum 33, 2016, s. 119-137.
Nevin Ünal Özkorkut, "İslam Hukukunda ve Osmanlı uygulamasında koca şiddetine karşı kadının başvurabileceği hukuk yolları", Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 65, 2016, s. 231-248.
Edebiyat
Fatma Aliye, Muhaderat, Halk Kitabevi, 2016.
Sevgi Soysal, Yıldırım Bölge Kadınlar Koğuşu, İletişim Yayıncılık, 2007.
Sevgi Soysal, Şafak, İletişim Yayıncılık, 2004.
İzleme Önerileri
Ana Yurdu, 2015, yön. Senem Tüzen, 93’
Divorce Iranian Style (İran Usulü Boşanma), 1998, yön. Kim Longinotto, 80’
Gett (Viviane Amsalem’in Boşanma Davası), 2014, yön. Ronit Elkabetz, Shlomi Elkabetz, 115’
Jodaeiye Nader az Simin (Bir Ayrılık / A Separation), yön. Asghar Farhadi, 123’
Nefesim Kesilene Kadar, 2015, yön. Emel Emine Balcı, 94’
Te Doy Mis Ojos (Gözlerimi de Al), 2003, yön. Icíar Bollaín, 109’
Toz Bezi, 2015, yön. Ahu Öztürk, 99’
Doktorasını Harvard Üniversitesi’nde Tarih Bölümü ve Ortadoğu Çalışmaları Merkezi’nde tamamlayan Dr. Leyla Kayhan Elbirlik, çalışma hayatına Özyeğin Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi’nde öğretim üyesi olarak başladı. 2015-2020 seneleri arasında Boğaziçi Üniversitesi Humanities Dersleri Koordinatörlüğü’nü yürüten Dr. Elbirlik, Humanities Birimi’nde ve Batı Dilleri Edebiyatları Bölümü’nde öğretim üyesi olarak çeşitli dersler verdi. Dr. Elbirlik Osmanlı sosyal tarihi, aile tarihi, toplumsal cinsiyet çalışmaları, humanities ve medical humanities gibi farklı alanlarda dersler vermekte, araştırma ve yayınlar yapmaktadır. Yurt içi ve yurt dışı yayınları olan Dr. Elbirlik AMECYS (Assoc. of Middle East Children and Youth Studies), MESA (Middle East Studies Association), AHA (American Historical Association), Global İlişkiler Forumu üyeliğinin yanısıra SES Eşitlik ve Dayanışma Derneği üyesidir.
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi mezunu olan Berrin Sönmez, aynı üniversitede araştırma görevlisi olarak akademiye geçti. Halkevi ve kültürel dönüşüm konulu doktora tezini yarıda bırakarak akademiden ayrılan Sönmez, öğretmenlik yaptı. Daha sonra tekrar akademiye dönerek okutman ve öğretim görevlisi unvanlarıyla lisans ve ön lisans programlarında inkılap tarihi ve kültür tarihi dersleri verdi. 28 Şubat sürecindeki akademik tasfiye ile üniversiteden uzaklaştırıldı, hak arama yolları yargı kararıyla tıkandığı için açıktan emekli oldu. Sırasıyla Maliye Bakanlığı, Ankara Üniversitesi, Milli Eğitim Bakanlığı ve Afyon Kocatepe Üniversitesi’nde çalıştı. Hak savunucusu, feminist-aktivist Berrin Sönmez’in çeşitli dergilerde makale ve denemeleri yayınlanmıştır.
Feminist-avukat Meriç Eyüboğlu avukatlık yapmaktır.
Okuma Önerileri
Araştırma
Hava Selçuk, "Kadına Uygulanan Şiddetin Osmanlı Mahkeme Tutanaklarına Yansımaları", Çankırı Karatekin Üniversitesi Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi 1, 2013, s. 109-20.
Leyla Kayhan Elbirlik, “Reflections of Modernity in the Eighteenth Century: The Specialization of the Davud Paşa Court in Marriage-Related Disputes,” Archivum Ottomanicum 33, 2016, s. 119-137.
Nevin Ünal Özkorkut, "İslam Hukukunda ve Osmanlı uygulamasında koca şiddetine karşı kadının başvurabileceği hukuk yolları", Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 65, 2016, s. 231-248.
Edebiyat
Fatma Aliye, Muhaderat, Halk Kitabevi, 2016.
Sevgi Soysal, Yıldırım Bölge Kadınlar Koğuşu, İletişim Yayıncılık, 2007.
Sevgi Soysal, Şafak, İletişim Yayıncılık, 2004.
İzleme Önerileri
Ana Yurdu, 2015, yön. Senem Tüzen, 93’
Divorce Iranian Style (İran Usulü Boşanma), 1998, yön. Kim Longinotto, 80’
Gett (Viviane Amsalem’in Boşanma Davası), 2014, yön. Ronit Elkabetz, Shlomi Elkabetz, 115’
Jodaeiye Nader az Simin (Bir Ayrılık / A Separation), yön. Asghar Farhadi, 123’
Nefesim Kesilene Kadar, 2015, yön. Emel Emine Balcı, 94’
Te Doy Mis Ojos (Gözlerimi de Al), 2003, yön. Icíar Bollaín, 109’
Toz Bezi, 2015, yön. Ahu Öztürk, 99’